Tweede Kamer der Staten-Generaal
Vergaderjaar 2018–2019
32 637 Bedrijfslevenbeleid
Nr. 344 BRIEF VAN DESTAATSSECRETARIS VAN ECONOMISCHE ZAKEN
EN KLIMAAT
Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Den Haag, 4 februari 2019
Financiering is voor ondernemers essentieel om te kunnen ondernemen. Het is nodig voor hun dagelijkse bedrijfsactiviteiten, maar ook voor hun investerings- en innovatie-inspanningen. Als eigen middelen tekortschieten moeten ondernemers op zoek gaan naar externe financiering. Als goede ideeën blijven liggen omdat er geen of geen passende financiering voor te vinden is, is dat nadelig voor het innovatievermogen en de economische ontwikkeling van Nederland. Dat blijkt uit onderzoek van het Centraal Planbureau naar de relatie tussen financiering, innovatie en macro-economische prestaties. Daarom heeft het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) diverse (risico)financieringsinstrumenten.
Hierbij bied ik uw Kamer de recent opgeleverde evaluaties van een aantal van deze risicokapitaalinstrumenten aan: VroegeFaseFinanciering (VFF), het Innovatiekrediet (IK), de SEED Capital regeling (SEED), het Dutch Venture Initiative (DVI) en de Groeifaciliteit (GF)2. De externe evaluaties, die een beeld geven van nut en noodzaak («de rationale») op instrumentniveau, zijn min of meer gelijktijdig uitgevoerd. Dit geeft mij nu de gelegenheid om de instrumenten in bredere samenhang te bezien, alsook de mogelijkheden voor het overdragen van activiteiten aan marktpartijen. Dit conform mijn toezegging aan lid Paternotte in antwoord op zijn motie (Kamerstuk 31 311, nr. 200).
De evaluaties geven over het algemeen een positief beeld: ze laten zien dat de instrumenten een doelmatige en doeltreffende werking hebben en een keten vormen van diverse vormen aan financiering afgestemd op verschillende behoeftes in de levensfasen van een bedrijf. Ook is er sprake van additionaliteit: zonder inzet van de regelingen was er vanuit de markt minder geïnvesteerd in bedrijven en zou er minder innovatie hebben plaatsgevonden. EZK investeert met haar instrumentarium altijd zoveel mogelijk met en via de markt. Het is volgens de evaluaties aannemelijk dat de toegang tot risicokapitaal voor ondernemers is verbeterd door de instrumenten en dat daarmee de markt voor risicokapitaal in Nederland is versterkt. Daar ben ik verheugd over.
In deze brief zal ik eerst de context schetsen van het financieringsbeleid en ingaan de actuele vraag naar kapitaal zoals die blijkt uit de nieuwe Financieringsmonitor 2018. Dan ga ik in op de opzet van het EZK-financieringsinstrumentarium3 en de plaats in de financieringsketen. Vervolgens komen de belangrijkste resultaten van de individuele evaluaties aan de orde. Hoe ik de aanbevelingen die voortbouwen op deze resultaten zal oppakken is weergegeven in bijlage 2. Tot slot ga ik in op de samenhang en een voor deze brief uitgevoerde analyse van gecombineerd gebruik van de EZK financieringsinstrumenten, evenals de vervolgacties.
Context financieringsbeleid/Financieringsmonitor Veranderend ondernemerschap
Verschillende maatschappelijke en technologische veranderingen waar we voor staan hebben hun weerslag op onze economie. Door transities, zoals digitalisering en verduurzaming, maar ook nieuwe sleuteltechnologieën, nieuwe verdienmodellen en ketenafhankelijkheid ontstaat een behoefte aan nieuwe financieringsarrangementen, ook voor het mkb. Met een toegevoegde waarde van 60%4 vormt het mkb het «fundament van de economie». Het wegnemen van financieringsknelpunten voor mkb’ers en innovatieve starters is daarom een speerpunt in het huidige ondernemerschapsbeleid. Daarom heb ik het MKB-actieplan opgesteld, dat nu volop in uitvoering is (Kamerstuk 32 637, nr. 316).
De financieringsmarkt in beweging
De financieringsmarkt is de laatste jaren in beweging. Om in kaart te brengen en te toetsen hoe ondernemers in hun financieringsbehoefte voorzien laat ik regelmatig de zogenaamde Financieringsmonitor uitvoeren. Hoewel bancaire financiering voor het Nederlandse mkb nog steeds verreweg de belangrijkste externe financieringsbron is, zoals de nieuwe versie van de Financieringsmonitor aangeeft, zijn ook nieuwe aanbieders met nieuwe financiële producten en diensten (zoals FinTech) hun plek in de markt aan het vinden en wordt het financieringsaanbod diverser. Dit heeft met mijn steun onder meer geleid tot de oprichting van de Stichting MKB-Financiering door een voorhoede van vertegenwoordigers uit de markt. Deze stichting heeft als doel de toegang tot alternatieve (non-bancaire) financieringsmogelijkheden voor ondernemers te verbeteren en zo deze jonge sector ook meer zichtbaar te maken.
De vernieuwde Financieringsmonitor
De Financieringsmonitor laat zien dat het kleinere mkb afhankelijk blijftvan leningen en rekening-courantkredieten van banken, zo bedraagt de som van uitstaande kredieten van de drie grootbanken aan het mkb meer dan € 100 miljard. Tegelijkertijd gebruikt het mkb een steeds meer diverse financieringsmix. Traditionele kredieten worden daarbij aangevuld met onder andere leasing en factoring. De figuur hieronder geeft een vergelijking van het gebruik van verschillende alternatieve financieringsvormen in Nederland in 2013 en 2017. Crowdfunding maakt een sterke groei door, maar blijft slechts een klein onderdeel van het totale plaatje.
Venture Capital, hoewel in omvang ook kleiner, heeft tevens een groei doorgemaakt. Asset-based finance , waaronder equipment lease en factoring worden ook steeds meer gebruikt. Ook private equity heeft in enkele jaren een duidelijke groei doorgemaakt. Daarnaast bestaan er nog andere financieringsvormen dan bankleningen die het CBS niet opgenomen heeft in deze figuur. Denk aan business angels, kredietunies of overheidsmiddelen.
Echter, de markt is breder en de omgeving verandert snel. Dat werpt vragen op, zoals in hoeverre trends en ontwikkelingen in de maatschappij hun weerslag op de markt voor financiering. Hoe verkrijgt een ondernemer geld voor vergroening van zijn bedrijf, en hoe verkrijgt hij dit voor digitalisering? Gaan aanbieders mee in deze ontwikkelingen of ondervinden ondernemers hiermee problemen?
Om deze vragen te kunnen beantwoorden, start ik een nader onderzoek naar de werking van de financieringsmarkt en de rol van de overheid daarin. Dit onderzoek zal een integrale beschrijving geven van zowel de werking van de mkb-financieringsmarkt, van het overheidsingrijpen op deze markt in den brede en meer specifiek van de beleidsmix van EZK-financieringsinstrumenten, en de invloed van wet en regelgeving op de markt. Het onderzoek moet een feitelijke analyse opleveren die bijdraagt aan een nieuwe toekomstvisie op de financieringsmarkt. Ik verwacht uw Kamer hierover na de zomer te kunnen informeren.
De Staatssecretaris van Economische Zaken en Klimaat,
M.C.G. Keijzer
