Hugo Erken
Hoofd Nederlandse Economie
Ondanks de coronacrisis is de werkloosheid laag. Bedrijven houden massaal personeel vast waarvoor tijdelijk geen werk beschikbaar is (labor hoarding), mogelijk gemaakt door onder andere omvangrijke financiële steun. Dit kan goed uitpakken, maar we kunnen ook, net als na de financiële crisis in 2009, nog voor een onaangename verrassing komen te staan op de arbeidsmarkt.
Ondanks de coronacrisis is de werkloosheid laag. Dat is natuurlijk goed nieuws. Toch ervaar ik een ongemakkelijk déjà vu…
In de nadagen van de financiële crisis eind 2009 was mijn allereerste klus als kersverse beleidsmedewerker van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid om een analyse te maken van de arbeidsmarkt. Dat was destijds een grote puzzel. De Nederlandse economie was gekrompen met maar liefst 3,7 procent en toch bleef de werkloosheid hangen op ‘slechts’ 5 procent. We hadden op basis van economische verbanden verwacht dat deze zou stijgen naar 6,5 procent (zie groene stippellijn in figuur 1).
Figuur 1. Werkloosheid loopt minder hard op dan verwacht
Toelichting: De oranje lijn is niet de officiële werkloosheidsraming van RaboResearch, maar een modelvoorspelling die start voorafgaand aan de coronacrisis. Bron: CBS, Macrobond, RaboResearch.
Een van de belangrijkste redenen waarom de werkloosheid na de financiële crisis minder hard opliep dan verwacht, was dat werkgevers mensen in dienst hielden waarvoor geen werk beschikbaar was (labor hoarding). Hiermee namen bedrijven destijds echter wel een gok. Labor hoarding kan goed uitpakken als de vraaguitval van korte duur is en de structuur van de economie niet te veel verandert. Door mensen niet direct op straat te zetten, kan een onderneming (hoge) ontslagkosten namelijk vermijden en productie bovendien na de crisis snel weer opschalen. De belangrijkste motivatie voor bedrijven om destijds personeel vast te houden was dat de arbeidsmarkt vlak voor de financiële crisis erg krap was. Ze hadden dus weinig trek om afscheid te nemen van mensen die ze juist met veel pijn en moeite hadden aangetrokken. Daarnaast hielp de overheid nog een handje mee met diverse steunmaatregelen, zoals de deeltijd-WW.
Maar die gok pakte toch verkeerd uit. Personeel vasthouden dat op de bank zit is immers duur en gaat ten koste van de financiële buffers van bedrijven. Toen de Nederlandse economie een tweede klap te verduren kreeg als gevolg van de Europese schuldencrisis in 2012, waren veel bedrijven genoodzaakt om een deel van hun personeel alsnog te ontslaan. Uiteindelijk liep de werkloosheid op van 5 procent naar 8 procent en duurde het nog tot eind 2018 voordat de arbeidsmarkt weer helemaal was hersteld.
Ook tijdens de coronacrisis is de reactie op de arbeidsmarkt veel milder dan je op grond van gangbare patronen zou verwachten (zie oranje lijn in figuur 1). Toegegeven, de coronacrisis is van een heel andere aard dan de financiële crisis . Het raakt vooral individuele sectoren hard, zoals de detailhandel, luchtvaart, horeca en entertainmentbranche. Ruimhartige overheidssteun en labor hoarding kunnen nu misschien dus wel goed uitpakken. Het is immers geen gekke gedachte dat deze sectoren volledig zullen herstellen als een groot deel van de bevolking in 2021 is gevaccineerd. Wel zullen sommige bedrijven, bijvoorbeeld winkels en horeca in kantoorgebieden, het ook na de crisis lastig blijven houden, omdat de crisis trends heeft versterkt zoals online winkelen en thuiswerken. Daarom verwachten we dat de werkloosheid wel weer zal gaan stijgen naar gemiddeld 4,5% in 2022. Maar deze ontslaggolf is beperkt vergeleken met die van na de financiële crisis.
Toch geldt de ervaring van de vorige crisis voor mij nog steeds als waarschuwing. Het kan zijn dat de structurele ontwrichting door corona groter is dan we nu verwachten, dat de economische steun te snel wordt afgebouwd of de vraag opnieuw een tikt krijgt, bijvoorbeeld wanneer de snel opgelopen staatsschuld in Zuid-Europa tot problemen gaat leiden. Dan wordt mijn déjà werkelijkheid en verwacht ik dat de werkloosheid – net als tien jaar geleden – veel harder zal oplopen dan we eerder dachten. Laten we hopen dat het zo ver niet zal komen. Het is in ieder geval geruststellende gedachte dat mensen die een déjà vu ervaren vaak denken beter de toekomst te kunnen voorspellen, maar dit in werkelijkheid niet doen.
Eerder verschenen bij RTL Nieuws – Opinie.
